Zo'n goed stuk in de Volkskrant van vandaag over
het gereedschap van populistisch rechts, een uitgebreid citaat hieronder
Door Margriet Oostveen
23 maart 2024, 05:00
Radicaal-rechtse partijen groeien in Europa. Hoe weten deze politici hun gedachtengoed ‘mainstream’ te maken? De tien sterkste gereedschappen waarmee rechts-populisten als Trump en Wilders de deur naar de kiezer openbreken.
Drie dagen nadat hij de verkiezingen had gewonnen, schreef Geert Wilders op X:
‘Het volk heeft gesproken.
En ons de grootste gemaakt.
Dat heet democratie.
Speel daarmee geen spelletjes.’
Wilders spreekt hier namens ‘het volk’ alsof dit een homogene massa met maar één mening is. Toch koos ruim 75 procent van de kiezers voor andere partijen dan de PVV. ‘Het volk’ is dan ook vooral onmisbaar gereedschap van de populist. En Geert Wilders heeft een groot talent voor populistische retoriek.
De gereedschapskist van rechtse populisten bevat meer handigheden. Het kan nuttig zijn deze te herkennen, daarom zetten we de tien belangrijkste op een rij. Dit met hulp van wetenschappers die ze al jaren onderzoeken.
(...)(...)(...)
Op een recente campagneposter van de uiterst rechtse partij Vlaams Belang staat, naast een foto van een witte vrouw met kind: ‘Vlaanderen weer van ons’.
(...)(...)(...)
De groei van uiterst rechts populistische partijen in Europa is het sterkst. De PVV is een voorbeeld van zo'n partij. Uiterst links populistische partijen zijn bijvoorbeeld Podemos in Spanje of Syriza in Griekenland.
Begin jaren negentig stemde in Europa een op de tien kiesgerechtigden op populistische partijen. Dat aantal is opgelopen naar drie op de tien. Ongeveer de helft daarvan steunt uiterst rechtse partijen en dit is het aandeel van de stemmen dat het snelst toeneemt. ‘Een enorme stijging’, zegt populisme-onderzoeker Léonie de Jonge.
Hoe kan dit, aangezien Europeanen dus al ruim dertig jaar vrijwel dezelfde opvattingen hebben? Oftewel: wat veranderde er tussen Janmaat en nu? Onderzoekers noemen twee hoofdoorzaken. De Tweede Wereldoorlog ligt verder achter ons en het taboe op extreem-rechtse uitingen (‘dit nooit weer’) raakt daardoor sleets. Tegelijkertijd raakte het radicaal-rechtse gedachtengoed over ‘eigen’ volk en vreemdelingen in dertig jaar steeds meer genormaliseerd.
Hoe voltrok zich dit proces van ‘mainstreaming’, in onderzoekstermen? Met die vraag zijn wetenschappers nu bezig. Een antwoord is te vinden in de gereedschapskist van populistisch rechts.
1 Schep een tegenstelling tussen ‘het volk’ en ‘de elite’
De in Amerika werkzame populisme-expert Cas Mudde onderscheidt drie basisbegrippen voor de populist: ‘het volk’, ‘de elite’ en ‘de algemene wil’.
Waar de populist ‘een volk’ noemt, volgt onvermijdelijk ‘de elite’. Die is bij een populist al snel een moreel corrupte elite met macht, die ‘het volk’ bedreigt. De elite kan bijvoorbeeld bestaan uit andere politici, uit media die kritisch over de populist berichten, of uit wetenschappers die wat de populist beweert kunnen ondergraven. Of, inmiddels, gewoon uit de kiezers van andere partijen, zoals de ‘linkse elite’.
Het volk wordt meestal afgebeeld als het ‘gewone’ volk. Of, als etniciteit een rol gaat spelen, als het ‘zuivere’ volk. Bij dit zogenaamd homogene volk hoort één ‘algemene wil’: de populistische politicus doet alsof ‘het volk’ met één mond spreekt. En vanzelfsprekend benoemt hij zichzelf tot woordvoerder.
‘Het Amerikaanse volk heeft zijn land en democratie heroverd en zichzelf bevrijd van een politieke elite’, zei Geert Wilders toen Trump president werd. ‘Wat de Amerikanen kunnen, kunnen wij ook.’
(...)(...)(...)
2 Zaai angst
Als de rechts-radicale populist eenmaal een ‘wij’ en een ‘zij’ heeft neergezet, zegt Wodak, dan is de volgende stap angst zaaien. ‘De populist koppelt dit vaak aan een bestaande of een bedachte crisis.’ Vaak is er best reden voor angst, zegt Wodak, ‘maar die wordt door populisten overdreven’.
Wodak citeert in haar boek uitvoerig een toespraak die Geert Wilders in 2011 in Rome hield. Hier, vertaald, het fragment waarin Wilders de val van Rome als angstbeeld voor de huidige tijd gebruikt:
‘Dit onvermogen om onze eigen cultuur te verdedigen heeft immigratie tot de gevaarlijkste bedreiging gemaakt die tegen het Westen kan worden gebruikt. Het multiculturalisme heeft ons zo tolerant gemaakt dat we de intoleranten tolereren. Dames en heren, vergis u niet: onze tegenstanders zijn zich terdege bewust van onze zwakte. Ze beseffen dat het patroon dat tot de val van Rome leidde, vandaag de dag ook in het Westen speelt.’
3 Doe alsof ‘het volk’ homogeen is en wijs ‘vreemde elementen’ aan
Volk, elite en algemene wil kom je ook bij linkse populisten tegen. Een dimensie die uitsluitend radicaal-rechts typeert, zegt Wodak, is nativisme: de suggestie dat ‘het volk’ een zó homogeen geheel is dat er buitenstaanders zijn die er niet bij kunnen horen. Bijvoorbeeld omdat hun familie oorspronkelijk van elders komt. Nativisten wijzen in eigen land ‘vreemde elementen’ aan en behandelen die als een bedreiging.
Zo twitterde Wilders in 2021:
‘Prop ons land (...) niet vol met nog meer gelukzoekers en profiteurs die parasiteren van ons geld, huizen, uitkeringen, zorg en Nederland onveilig maken. (...)’
(...)(...)(...)
4 Wijs zondebokken aan
Angst aanjagen en nativisme kunnen niet zonder zondebokken. Wodak laat campagneposters van radicaal-rechts zien die in steeds nieuwe variaties in maar liefst vier Europese landen opdoken: Zwitserland, Duitsland, Italië en Spanje. Steeds tonen de posters witte schapen die een zwart schaap weg schoppen, met teksten als ‘verdrijven van criminele buitenlanders/ Zekerheid bieden’ en ‘Wij ruimen op’.
De poster van de Italiaanse radicaal-rechtse partij Lega Nord waarop een zwart schaap uit de groep met witte schapen wordt getrapt. Beeld uit boek The Politics of Fear
5 Creëer hoop
Is de angst voor vreemde elementen eenmaal aangejaagd, dan gaat de rechtse populist hoop creëren. Het recept is eenvoudig, laat Wodak zien: ‘Wijs je zondebokken aan. Via hen jaag je angst aan. Met de belofte de zondebokken aan te pakken creëer je hoop. En zo zorg je voor een ogenschijnlijke oplossing.’
‘We gaan een muur bouwen’, beloofde Donald Trump tijdens zijn campagne voor de verkiezingen van 2016. Of Marine Le Pen tijdens haar campagne voor de Franse presidentsverkiezingen: ‘Ik zal migratie onder controle houden en zorgen voor veiligheid voor iedereen’.
6 Beloof Law & Order
Wie belooft om korte metten te maken met de aangewezen zondebokken, heeft Law & Order nodig, oftewel een strikt hiërarchisch geordende samenleving waar overtredingen streng worden bestraft. Donald Trump verkoopt dus een reeks campagneborden met de tekst ‘Law & Order – Vote Trump’.
Hand in hand met dit soort patriarchaal getint autoritarisme, vult Léonie de Jonge aan, gaan antifeminisme en antigenderdenken, ‘soms op het bizarre af’. Zelfs de lesbische voorvrouw Alice Weidel van de Duitse radicaal-rechtse AfD, getrouwd met een immigrant uit Sri Lanka, promoot traditionele, witte gezinnen met een vader en een moeder en zegt anti-genderdenken te zijn en anti-woke. ‘Als je beweert dat een volk homogeen is, is er geen ruimte voor afwijkende opvattingen’, zegt De Jonge.
7 Presenteer een sterke leider die ook entertainer is
(...)(...)(...)
8 Wees schaamteloos
Met Donald Trump raakte ook de term ‘post-truth’ ingeburgerd: het steeds vanzelfsprekender debiteren van openlijke onwaarheden. Zoals het verspreiden van het gerucht dat Barack Obama’s geboortebewijs vals is en dat hij moslim is. Wodak vindt ‘post-truth’ alleen niet de juiste term. ‘Politici hebben altijd gelogen, en dan werden ze daarvoor bestraft.’ Wat wél nieuw is volgens Wodak: ‘Dat liegen zo normaal is geworden, dat de leugen als die uitkomt onbestraft blijft. En dat niemand zich er nog voor schaamt.’
De onbeschaamde leugen werd ook hét middel om aandacht te trekken. Wodak spreekt daarom van ‘post-schaamte’. FvD-voorman Thierry Baudet bijvoorbeeld, werd voor gek verklaard toen hij in een podcast met de Amerikaanse website Geopolitics & Empire de complottheorie verkondigde dat een ‘wereldwijde samenzwering van kwaadaardige reptielen’ de wereld wil overnemen. Maar waarschijnlijker is dat hij heel goed wist wat hij deed.
9 Ontken dat je het zo hebt bedoeld
Na de onbeschaamde leugen zegt de rechts-populistische politicus dat hij het zo niet heeft gezegd of bedoeld (Thierry Baudet zei dat hij de reptielen als ‘een metafoor’ had gebruikt). Donald Trump verkondigde zoveel onwaarheden dat ze een eigen Wikipedia-pagina kregen en een speciale rubriek in The Washington Post. De krant telde de eerste honderd dagen van zijn presidentschap 492 onwaarheden. Aan het eind van zijn eerste termijn als president stond de teller op 30.573. Dat zijn gemiddeld 21 onwaarheden per dag.
Trump illustreert nu volmaakt wat Wodak al in 2015 het het grootste gevaar noemde van schaamteloosheid als populistisch gereedschap: waar liegen steeds normaler wordt, en het publiek er murw van raakt, moet een politicus met meer en zwaardere leugens en provocaties komen om nog aandacht te trekken. Daardoor, waarschuwt Wodak, worden de provocaties van rechts-radicale politici steeds heftiger. Tegelijkertijd treedt het proces in werking dat ervoor zorgt dat we radicaal-rechtse uitingen, immers murw geworden, steeds ‘gewoner’ gaan vinden.
Zo komt tussen rechts-populistische politici, media en kiezers een onophoudelijke interactie op gang, die Wodak daarom ‘het perpetuum mobile’ van het rechts-populisme noemt. Dit is de spil van de normalisering van radicaal-rechts.
10 Houd de ophefmachine draaiend
De rechts-populistische politicus provoceert en verspreidt onwaarheden. (Sociale) media hebben het daarover. De populist ontkent. Media berichten daarover. De populist heeft de aandacht en komt met een nieuwe provocatie of onwaarheid. Media berichten daarover. Enzovoort.
Zo blijft de rechts-populistische politicus in de aandacht staan. En op een gegeven moment heb je dus zo vaak ‘eigen volk eerst’ gehoord, zegt Wodak, dat bijna niemand er meer tegen protesteert. Terwijl dat veertig jaar geleden nog wél gebeurde. ‘Er trad gewenning op’, zegt Wodak. ‘En wat je daarna ziet, is dat andere partijen de agenda van radicaal-rechts gaan overnemen.’
Die hebben bijvoorbeeld al zo vaak gehoord dat migranten ‘onze woningen inpikken’, dat ook de middenpartijen het normaal gaan vinden om migranten te noemen bij een woningcrisis, die niet door migranten is veroorzaakt. En dan is er definitief een migrantenprobleem dat moet worden opgelost.
‘En dán’, zegt Wodak, ‘is het gedachtengoed van radicaal-rechts dus genormaliseerd.’ Dit is de ‘mainstreaming’ van radicaal-rechts. En volgens de onderzoekers zitten we daar nu middenin.
(...)(...)(...)
Wat media nog wel kunnen doen, zegt Wodak, is afremmen. Dit door bijvoorbeeld nieuwe onwaarheden en provocaties uit krantenkoppen en praatprogramma’s te houden: ‘Breng het kleiner. Nooit op de voorpagina, niet boven aan je nieuwssite, niet in de opening van het journaal. Breng het ergens verderop.’
Citeer ook zo min mogelijk, zegt Wodak, maar vat antidemocratische uitspraken liever samen: ‘Bericht niet dat Geert Wilders ‘minder, minder Marokkanen’ riep. Maar vat de methode samen: Wilders heeft opnieuw willen provoceren door Marokkanen te beledigen.’
Journalisten in Wallonië spraken ook af radicaal-rechtse politici nooit live op tv te brengen, om onverwachte provocaties te voorkomen. Wodak zet daar vraagtekens bij: ‘Het was onmogelijk om de toespraak van Trump en de bestorming van Capitol Hill daarna níét uit te zenden. Mensen moeten zien dat radicaal-rechts niet alleen fantaseert over het bedreigen van de democratie. Maar dat uiterst rechts dit ook echt doet.’
https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/ ... ~v1041760/
Het beeld van 'het volk' als een homogeen geheel is natuurlijk hilarisch te noemen wanneer het over Nederland gaat. De groeperingen en onderscheidingen die hier altijd geweest zijn zijn niet in kaart te brengen zoveel waarom hier ook altijd zo krankzinnig veel politieke partijen geweest zijn.
Ook nu kent het Nederlandse 'volk' (een woord waarbij de rillingen me over de rug kruipen) zeer uiteenlopende politieke voorkeuren en politieke belangen of speerpunten. De voorkeur voor Wilders gaat zelfs van een kleine minderheid uit (25%) en zal ook nog eens een groot deel proteststemmers (fuck them all) betreffen. Wel blijft Wilders met die valse retoriek aan de haal gaan, en roept hij bij iedere politieke hindernis op zijn pad dingen die geheid zullen neerkomen op '
dit gaat tegen de wens van het volk in'. 'Post-truth' , de schaamte, de waarheid, de democratische beginselen (er voor heel het volk te zijn) voorbij.
Ook met betrekking tot de zogenaamde oplossingen voor die zogenaamd allergrootste problemen waar Nederland mee zou worstelen. Zie het stuk dat Kees hier plaatste van Leo Lucassen.
Terug naar de polderpolitiek en zo snel mogelijk weg van die ene, heel de democratie en economie verpletterende, vuist die 'het volk' hier zou (willen) maken
Yesterday is history.
Tomorrow is a mystery.
Today is a gift that's why it's called 'the present'. (Eleanor Roosevelt)
.